کلاهبرداری رایانه ای چیست ؟

همانطور که می دانیم امروزه سیستم های رایانه ای نقش بسیار حیاتی در تمام ابعاد زندگی بشر دارند و در نتیجه جرائم رایانه ای نیز روز به روز در حال گسترش هستند ، این فضا قابلیت انجام بیشترین جرائم را دارد و همین مسئله موجب شده مراجع قضایی برای پیشگیری از این جرائم تدابیر ویژه ای را اتخاذ کنند .

عموما جرائم رایانه ای به جرائمی اطلاق می شود که به نوعی با تجارت الکترونیک مرتبط باشد و ارتباط بین جرم و قربانی تحت یک شبکه اینترنتی انجام می شود . در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن ، تغییر یا محو کردن داده ها یا مختل کردن سامانه و ... مالی را تصاحب کند . به عبارت دیگر با استفاده متقلبانه از رایانه مال یا منفعتی را کسب کند . در ادامه به تعریف و توضیح کامل این جرم می پردازیم .

مصادیق جرم کلاهبرداری رایانه ای

قانون گذار در مواد 13 قانون جرائم رایانه ای مصوب 1388 و ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 به مبحث کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است . در این ماده های قانونی مصادیق کلاهبرداری رایانه ای نام برده شده که مصادیق آن به شرح زیر هستند :
 "ماده 13 قانون جرائم رایانه ای مصوب 1388 برابر با ماده 741 قانون تعزیرات  : "هر کس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو ، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد "

 ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 : " هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام ها ، برنامه ها و سیستم های رایانه ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود ، محو ، توقف داده پیام ، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می شود ."

همانطور که ملاحظه می کنید قانون گذار رفتارهایی که به وسیله آن ها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می شود را مثال زده است که به تفکیک از قرار زیر هستند :
1- ورود : منظور از ورود ، وارد کردن اطلاعات در رایانه برای پردازش است . به طور مثال وارد کردن اطلاعات به سیستم رایانه ای بانک و موسسات مالی و اعتباری و واریز یا انتقال وجه به حساب خود و دیگری

2- محو : منظور از محو ، از بین بردن و حذف کردن داده ها و اطلاعات است . به طور مثال کسی با دسترسی به اطلاعات بانکی اسناد بدهکاری خود را در بانک از بین ببرد . 
3- ایجاد : منظور از ایجاد ، به وجود آوردن اطلاعاتی است که وجود نداشته اند . به طور مثال کسی اطلاعات خود را به طور غیر مجاز وارد سامانه طرح ترافیک می کند .
4- متوقف کردن : منظور از متوقف کردن ، ایجاد وقفه و قطع جریان دسترسی به اطلاعات است . به طور مثال کسی در زمان انتقال وجه با قطع جریان دسترسی و ایجاد وقفه در زمانی که پول در حال واریز به حساب دیگری است پول را وارد حساب خود کند .
5- مختل کردن سامانه : منظور از مختل کردن سامانه ایجاد اختلال غیر مجاز در کار سیستم رایانه ای و کسب منفعت برای خود در فاصله زمانی که اختلال صورت گرفته است .

مواردی که بالا به آن ها اشاره شد همه از مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند . در صورتی که رفتار مجرمانه ای با هر کدام از مصادیق مذکور مطابقت داشته باشد جرم کلاهبرداری رایانه ای واقع شده است .

مرجع و نحوه ثبت شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

اولین کاری که در مواجهه با کلاهبرداری رایانه باید انجام داد مراجعه به دادسرای جرائم رایانه ای است . این دادسرا وظیفه رسیدگی به جرائمی که در فضای مجازی و رایانه صورت گرفته را دارد . بعد از آنکه پرونده تشکیل شد و رسیدگی به جریان افتاد دادسرا برای بررسی بیشتر موضوع ، آن را به پلیس فتا ارجاع می دهد .

پلیس فتا وظیفه تامین امنیت و مقابله با جرائمی مثل کلاهبرداری های اینترنتی ، جعل داده ها و عناوین ، سرقت اطلاعات ، تجاوز به حریم خصوصی اشخاص و گروه ها ، هک و نفوذ به سامانه های رایانه ای و اینترنتی ، هرزه نگاری و جرائم اخلاقی و برخی از جرایم سازمان یافته اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را داراست .

البته راهکار ساده تری هم برای ارائه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد . در صورتی که جرمی علیه شما در فضای مجازی اتفاق افتاد می توانید به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ( فتا ) مراجعه و روی آیکون ارتباطات مردمی کلیک کنید . در این بخش مشخصات ، نشانی و شماره شما ثبت می گردد و پلیس فتا در اولین فرصت با شما تماس گرفته و موضوع را پیگیری می کند . همچنین می توانید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید و از این طریق شکایت خود را تنظیم کنید .

مجازات و دادگاه صالح برای رسیدگی

مطابق با ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 مجازات جرم کلاهبرداری رایانه ای یک تا سه سال حبس و رد مال به صاحب آن و پرداخت جزا نقدی معادل مال ماخوذه می باشد . بنابراین مجازات این جرم شامل حبس ، رد مال و پرداخت جزای نقدی می باشد .
و در مورد دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی هم باید گفت که با لحاظ رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هرگاه تهیه مقدمات و نتیجه حاصل از آن ، در حوزه های قضایی مختلف صورت گرفته باشد دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است .

تقريبا مي توان گفت به ازاي هر كدام از روش هاي حقه بازي و كلاهبرداري در جامعه، روش ها و ترفندهاي متناظري در عالم اينترنت و شبكه پيدا مي شوند كه به همان اندازه متنوع و متفاوت از يكديگرند.

مواردي كه تاكنون در زمينه خلاف كاري هاي اينترنتی در جهان (عمدتا اقتصادی) گزارش شده اند، بسيار زياد بوده اما از اين ميان ، آن تعداد كه مورد پيگرد قضايي قرار گرفته و مسير حقوقي خود شده اند ، بسيار زياد بوده اما از اين ميان، آن تعداد كه مورد پيگرد قضايي قرار گرفته و مسير حقوقي خود شده اند ، بسيار زياد نبوده كه بتوانيم به سادگي آنها را طبقه بندي كنيم و مورد تحليل و بررسي قرار دهيم اين تاحدودي به پيچيدگي هاي فضاي ساير و تنوع ابزارها، فناوري ها، آدم ها، رفتارها و رويدادهاي دنياي اينترنت بر مي گردد. با اين حال چون تقريبا هر يك از انواع كلاهبرداري هاي اينترنتي ما رويدادهاي دنياي اينترنت بر مي گردد.

با اين حال چون تقريبا هر يك از انواع كلاهبرداري هاي اينترنتي ما به ازايي در دنياي واقعي دارند ، مي توان اسم هايي براي آنها پيدا يا ابداع كرد، مثل ‹‹ راه زني اينترنتي ›› يا ‹‹جعل الكترونيكي اسناد›› و در واقع ايده اي كه پشت هر يك از روش هاي حقه بازي آنلاين نهفته است ، چيز تازه اي نيست ، بلكه تطور يافته و دگرگونه شده همان ايده هاي پليد و كلاسيك براي فريب مردم است.

مصاديق عمليات متقلبانه در جرم كلاهبرداري كامپيوتري

1. تحصيل وجه يا مال از طريق دادن برنامه بدون مجوز و مخفيانه به كامپيوتر
   در جرم كلاهبرداري كامپيوتري يا رايانه اي ،‌ مرتكب از طريق دادن بدون مجوز و مخفيانه برنامه اي به رايانه ، موفق به تحصيل وجوه يا اموال از بانك يا شركت يا يك مؤسسه مالي مي گردد . وجه تمايز كلاهبرداري كامپيوتري خاص با كلاهبرداري عمومي در اين است كه در كلاهبرداري رايانه اي قرباني جرم از نظر مرتكب ناشناخته است و لزوم فريب قرباني براي تسليم مال به كلاهبردار منتفي است . در حالي كه در كلاهبرداري عمومي ، عمليات متقلبانه كلاهبردار ، مقدم بر تحصيل مال و علت غائي تسليم مال از طرف زيان ديده به كلاهبردار است .
2. تحصيل وجوه يا اموال از طريق تقلب در سيستم رايانه اي كلاهبرداري كامپيوتري با عمليات متقلبانه در داده ها ، اطلاعات و سيستم هاي رايانه اي انجام مي پذيرد . مثلا كلاهبردار ، با برنامه نويسي خلاف واقع و نادرست يا تغيير داده ها در سيستم رايانه اي بانك يا تجارتخانه يا مؤسسات ديگر اقتصادي ، مالي و تجارتي ، مبادرت به تحصيل وجه يا مال مي نمايد

انواع جرائم كامپيوتری

در حقوق برخي كشورها مثل آمريكا ، كلاهبرداري را به انواع مختلف تقسيم مي كنند كه اثر آن در شناخت بهتر طرق كلاهبرداري است نه تنوع مجازات ها . مثلا I FCC  انواع كلاهبرداري اينترنتي را در هشت قسم به شرح ذيل احصاء نموده است

1. كلاهبرداري از مؤسسات مالی
2. كلاهبرداري از بازي هاي رايانه ای
3. كلاهبرداري از اطلاعات رايانه
4. كلاهبرداري منفعت و خدمات
5. كلاهبرداري از بيمه هاي اينترنتی
6. كلاهبرداري مالياتي عليه دولت
7. كلاهبرداري در زمينه سرمايه گذاری
8. كلاهبرداري تجاری

 

كلاهبرداري رايانه اي از ديدگاه شوراي اروپايی

كلاهبرداري رايانه اي عبارت است از وارد كردن ، تغيير يا ايجاد وقفه در داده هاي رايانه اي يا برنامه هاي رايانه اي يا ديگر مداخلات مربوط به پردازش داده ها كه نتيجه پردازش داده ها را تحت تأثير قرار مي دهد و موجب ضرر اقتصادي يا موجب از دست دادن اموال مي گردد كه مرتكب با قصد كسب منفعت و امتياز اقتصادي غير قانوني براي خود يا ديگري مبادرت به افعال مزبور مي كند.

بدين ترتيب در جرم كلاهبرداري كامپيوتري احراز شرايط زير از لحاظ عنصر مادی ضرورت دارد:

1. توسل به وسايل متقلبانه و سوء استفاده شامل وارد كردن ، تغيير يا ايجاد وقفه در داده هاي رايانه اي يا برنامه هاي كامپيوتري يا مداخله در پردازش داده يا نظير آنها.
2. موضوع جرم كه شامل تحصيل وجوه يا اموال يا امتياز توسط مرتكب است.
3. اضرار اقتصادي يا مالي به ديگري =  اقدامات غير مجاز بايد ضمن اضرار ديگري يا تحصيل وجوه و امتيازات مالي به زيان قرباني جرم انجام شود.
4. جرم كامپيوتري از جرائم مقيد به حصول نتيجه است .

ممكن است كلاهبرداري كامپيوتري همراه با جرائم ديگري مانند جعل يا استفاده از كارتهاي مجعول باشد بدين ترتيب:

جعل كامپيوتری

چنانچه ايجاد يا محو يا تغيير داده ها و كليد علائم و كدهاي قابل پردازش در سيستم رايانه اي بدون تحصيل وجه ، مال يا امتياز باشد ، جرم جعل كامپيوتري موضوع ماده 68 قانون تجارت الكترونيك مطرح مي گردد . ماده 68 قانون مزبور مي گويد : ‹‹ هر كس در بستر مبادلات الكترونيكي ، از طريق ورود ، تغيير ، محو و توقف ‹‹ داده پيام ›› و مداخله در پردازش ‹‹ داده پيام ›› و سيستم هاي رايانه اي و يا استفاده از وسايل كاربردي سيستم هاي رمز نگاري توليد امضاء مثل كليد اختصاصي ، بدون مجوز امضاء كننده و يا توليد امضاي فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاتر اسناد الكترونيكي و يا عدم انطباق آن وسايل با نام دارنده در فهرست مزبور و اخذ گواهي مجعول و نظاير آن اقدام به جعل ‹‹ داده پيام ›› هاي داراي ارزش مالي و اثباتي نمايد تا با ارائه آن به مراجع اداري ، قضايي ، مالي و غيره . . . به عنوان ‹‹ داده پيام ›› هاي معتبر استفاده نمايد جاعل محسوب و به مجازات حبس از يك تا سه سال و پرداخت جزاي نقدي به ميزان پنجاه ميليون ( 000 / 000 / 50 ) ريال محكوم مي شود ›› تبصره ماده 68  قانون مزبور ، مجازات شروع به جرم را حداقل مجازات مذكور در آن ماده مي داند.

جعل، مقدمه كلاهبرداري كامپيوتری

از جمله، كارت هاي قابل پردازش يا مورد استفاده در سيستم هاي رايانه اي كه ممكن است جعل شوند ، كارت هاي اعتباري ، كارت هاي بدهي و كارتهاي مغناطيسي مي باشد. جعل كارت هاي مزبور ، يك جرم مطلق است و قابل كيفر . ولي چنانچه، جعل مزبور

همراه با تحصيل وجوه يا اموال يا امتيازات مالي باشد ، موضوع مشمول ماده 67 قانون مزبور است . بنابراين جعل كارت هاي قابل پردازش يا مورد استفاده در سيستم رايانه اي با مقررات موجود مقدمه جرم كلاهبرداري كامپيوتري تلقي مي شود.

كلاهبرداري از طريق كارت هاي اعتباري معمولا به اين صورت است كه كلاهبردار به جاي صاحب اصلي كارت اقدام به خريد اينترنتي مي نمايد.

بدين ترتيب از يك سوء صاحب اصلي كارت اعتباري كه كارت اعتباري وي مورد سوء استفاده قرار مي گيرد قرباني جرم است . از سوي ديگر ، فروشنده كالا يا ارائه كننده خدمات كه بر اساس كارت اعتباري غير مجاز توسط ارائه كننده متقلب ، كالايي را براي فرد كلاهبردار ارسال و يا خدماتي به وي ارائه كرده است نيز به عنوان قرباني مطرح مي گردد.

شروع به كلاهبرداري كامپيوتري

تبصره ماده 67 قانون تجارت الكترونيكي مي گويد : ‹‹ شروع به اين جرم نيز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات مقرر در اين ماده مي باشد ›› .

بنابراين ، حداقل مجازات جرم كلاهبرداري كامپيوتري يكسال حبس و پرداخت جزاي نقدي معادل مال مأخوذ است.

پیشنهاد میشود مطلب مربوط به کلاهبرداری و سرقت یارانه ای در سایت منصور عدالت را مطالعه کنید .

                                                           

                                                      09022022861